یکی از نکات مهم در طراحی دکوراسیون داخلی هر منزلی ، انتخاب مبلمان و فرش آن منزل است. امروزه فرش نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان طرفداران بیشماری دارد . در این بخش قصد داریم انواع طرح فرش ایرانی را به همراه عکس فرش خدمت شما معرفی کنیم . لازم به ذکر است در انتخاب عکس ها از فرش دستباف و فرش ماشینی استفاده شد. هرچند جایگاه فرش دستباف ایرانی هیچگاه قابل مقایسه با فرش ماشینی نیست.

انواع طرح فرش ایرانی کدامند ؟

به طور کلی فرش ایرانی بر اساس نقش و طرح به ۱۹ دسته تقسیم می شود. که در این بخش قصد داریم علاوه بر معرفی انواع طرح فرش ایرانی ، عکس فرش های ایرانی را در قالب دکوراسیون داخلی منزل مدرن و کلاسیک نیز به جلوه بصری بگذاریم.

۱- افشان

فرش ایرانی

با آنکه در طرحهای فرش معمولا کليه اجزا و اشکال، به هم پيوسته و مرتبط هستند ، گویی قلم نقاش از هنگام شروع طرح تا پايان آن تحرک و ارتباط خود را قطع نساخته است ولی طرح افشان به اين صورت است که گل وبرگ ها و شاخه ها بطور پراکنده و بدون پيوستگی با يکديگر در متن فرش افشانده شده اند. به همين علت است که اصل چنين طرحی را افشان ناميده اند. اما در طرح افشان نيز تنوع و تغيير زيادی داده شده است و طرحهای فرعی بسياری از آن منشعب گشته است. مانند افشان اسليمي، افشان ختائي، افشان بندي، افشان شکسته، افشان گل اناري، افشان شاه عباسي، افشان شاخه پيچ، افشان دسته گل، افشان حيوان دار و افشان ترنجدار و … . در تصویر زیر عکس فرش افشان را مشاهده می کنید.

۲- ایلی

فرش دستباف

اين طرحها از قديمی ترين و اصيل ترين طرحها در فرشبافی ايران بوده است ومخلوق ذهن قاليبافان بومی است. طبيعت و محيط زندگی آنها به ساده ترين شکلی در طرح اين فرشها منعکس شده است. از نقشه های منظم و مدون پيروی نمی شود و دارای زيبايی دلپسندی است . طراحان فرش اين طرح را از منطقه ای به منطقه ديگر منتقل کرده اند چنانکه از غربی ترين نقطه ايران به شرقی ترين منطقه راه يافته است. گروههای فرعی اين طرحها اغلب منسوب به مناطقی است که طرح ابتدا در آنجا رواج پيدا کرده است و يا به نام اشخاصی است که دارای نفوذ محلی بوده اند و يا سفارش بافت آن را داده اند. نامهای معروف و قديمی اين گروه عبارتند از هيبت لو (مربوط به فارس و آباده) ، قشقايی بته ، افشاری، خاتونی، اردبيل، مزلقان ، خمسه ، ساوه، تفرش، هريس، مهربان، گوراوان، زنجان و مشکين شهر، بختياری، کردي، يلمه ، گبه (خودرنگ) ، سيستان ، فردوس، سالارخانی ، يعقوب خاني ، سنگ چوبي ، علی ميرزائی ، جان بيگي، جانمازی ، جوين ، موسی آباد ، بلوچستان، ويس، قرجه ، سنه و دسته گل.

۳- واگيره ای یا بندی

نقشه فرش سنتی

منظور از استعمال واژه بندی اين است که يک قطعه کوچک از يک طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تکرار گردد. چون اين قطعات در مرحله تکرار بهم می پيوندند، آنرا بند بندی يا واگره می نامند. نام های فرعی اين گروه عبارتند از بندی اسليمی ، بندی پيچک ، بندی شکسته ، بندی کتيبه ای ، بندی مستوفی ، بندی ورامين يا ميناخانی ، بندی قالب خشتی يا لوزی ، بندی ترنجدار ، بندی درختی ، بندی قابقابی ، بندی شير شکری يا بازوبندی ، بندی سروی ، بندی آدمکی يا ملانصرالدين ، بندی بختياری ، بندی مجلسی ، بندی خوشه انگوری ، بندی شاخه گوزن حيواندار ، بندی خاتم شيرازی و بندی دسته گل.

۴- محرابی

قالین ایرانی

در انواع طرح فرش ایرانی به طرح محرابی می رسیم. طرح اصلی محرابی از طرح محراب الهام گرفته شده است و تزئيناتی از قبيل قنديلها و ستونها و سرستون ها و گل و برگها به آن اضافه شده است. گروه های فرعی اين طرح بنامهای محرابی درختی ، محرابی گلدانی ستونی محرابی قنديلی ، محرابی گلدانی و محرابی دورنما شهرت دارد. در تصویر زیر عکس فرش محرابی را مشاهده می کنید.

۵- اسلیمی

طرح های فرش ماشینی

شکل اصلی اين طرح را شاخه های دورانی در ميان برگها تشکيل می دهد. اين شاخه ها، تجريد يافته طرح درخت می باشند. اسليمی انواع بسيار زياد دارد و معمولا در بيشتر قالبها اين طرح تکرار می گردد اما در بعضی فرشها اين طرح مسلط است . معروفترين اسليمی ها ، اسليمی دهن اژدر است. شايد کلمه اسليمی از اسليم به معنای جوانه باشد و شايد هم اين لغت مصغر اسلامی باشد و می دانيم که در هنرهای اسلامی از اين طرح بسيار استفاده شده است. اين طرح نيز به لحاظ تغييرات و دخل و تصرف ها به گروههای فرعی بسيار تقسيم شده است. مانند اسليمی ، اسليمی بندی ، اسليمی شکسته ، اسليمی دهان اژدر ، اسليمی لچک ترنج ، اسليمی ترنجدار و اسليمی ماری.

۶- هندسی

مدل فرش ماشینی

همانگونه كه از نام طرحهای اين گروه پيداست ، كليه نقوش اين گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاويه دار به وجود مي آيد. گروههای فرعی مهم اين طرح عبارتند از: هندسی بندی قابی ، هندسی ترنجدار ، هندسی محرمات ، هندسی لچک ترنج (شاخه شکسته)، هندسی کف ساده ، هندسی خطائی ، هندسی ستاره(موزاييک) ، هندسی خاتم شيرازی و هندسی جوشقانی.

۷- شکارگاه

عکس فرش

در انواع طرح فرش ایرانی به طرح شکارگاه می رسیم . مشخصاتی که در مورد طرح های درختی ذکر شده در طرحهای شکارگاه نيز وجود دارد ، اما در اغلب طرح های شکارگاه ، حيوانات وحشی در حال شکار نقش بسته شده است . گروههای فرعی اين طرح عبارتند از : شکارگاه درختی ، شکارگاه ترنجدار ، شکارگاه قابی ، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری. در تصویر زیر عکس فرش شکارگاه را مشاهده می کنید.

۸- درختی

طرح فرش

با وجودی که در طراحی فرش اساس کار را شاخه و برگها تشکيل می دهند ولی در طرحهای درختی سعی شده است تا وجه تشابه زياد با طبيعت حفظ گردد. در اغلب طرحهای اين گروه درخت و درختچه های كوچک و بزرگ به ويژه به صورت انفرادی تركيب اصلی را تشكيل داده اند و با اجزاء ديگری تركيب شده اند. طرحهای معروف درختی اينطور نامگذاری شده اند : درختی جانوری يا حيوان دار ، درختی سبزيکار يا آب نما ، درختی ترنجدار ، درختی سروی و درختی گلدانی.

۹- گلدانی

نقشه فرش

درطرح گلدانی اغلب شکل گلدان در اندازه های مختلف به چشم می خورد . گاه يک گلدان بزرگ پر از گل تمام فرش را می پوشاند . گاه چندگلدان کوچک بطور متقارن در اطراف متن و يا دنبال هم سرتاسر متن را فرا می گيرد. گروههای فرعی اين طرح عبارتند از : گلدانی ختائی ، گلدانی دوطرفه ، گلدانی محرابي ، گلدانی سراسری ، گلدانی ظل السلطان(گل وبلبل) ، گلدانی حاج خاتمی ، گلدانی تکراری ، گلدانی لچک ترنج و گلدانی يکطرفه.

۱۰- اقتباسی

طرح های فرش

در انواع طرح فرش ایرانی به طرح اقتباسی می رسیم. اغلب طرحهای اين گروه شباهت زيادی با طرحهای فرش مناطق مرزی ايران و كشورهای همسايه و حتی ساير كشورها دارد و به همين دليل آنها را اقتباسی مي نامند مانند طرحهای قفقازی و گوبلنی . در تصویر زیر عکس فرش اقتباسی را مشاهده می کنید.

۱۱- تلفیقی

فرش

طرحهای اين گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرحهای مختلف بوجود آمده است و دهها و بلكه صدها نوع از آن را مي توان در ميان مناطق مختلف ايران مشاهده كرد. برخی از طرحهای تلفيقی به جهت تلفيق زيبا و صحيح نقوش مختلف ازجذابيت بالايی برخوردارند. اما برخی از آنها ناشی از تلفيق نابهنجار چند طرح مي باشند. گونه های مختلفی از طرحهای تلفيقی را مي توان نام برد مانند لچك و ترنج تلفيقی ، تلفيقی دسته گلی ، تلفيقی گل فرنگ ، تلفيقی هندسی و…

۱۲- محرمات

گلیم فرش

در اين طرح كل متن فرش از جهت طولی به چند رديف موازی تقسيم می گردد ودرون اين رديفها با نگاره هايی همچون بته جقه ، انواع اسليمی و يا ختايی و گل وبرگهای ديگر تزيين مي گردد. به عبارت ديگر متن فرش به صورت راه راه مي باشد. محرمات بته جقه ای معروفترين طرح اين گروه است . اين طرح در بعضی از نقاط ايران به نام قلمدانی مشهور است. گروه های فرعی طرح محرمات عبارتند از قلمدانی سراسری ، گل ريز با زمينه يکرنگ و بته با زمينه الوان.

۱۳- ترکمن یا بخارا

نقشه فرش دستباف

طرح فرشهای ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در رديف طرحهای ايلی و خاص مردم کوچ نشين است که بطور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود. ترکمنی قاب يمونی ، ترکمنی شانه ای ، ترکمنی غزال گز (چشم آهو) ، ترکمنی آخال ، ترکمنی چهار قاب ، ترکمنی خورجينی و ترکمنی قاشقی طرحهای فرعی اين طرح را تشکيل می دهند.

۱۴- گلفرنگ

فرش ماشینی

کلیه طرح‌های این گروه بر مبنای گل‌های طبیعی به ویژه گل رز با رنگ‌های بسیار روشن نظیر زرد ، آبی و سرخ می‌باشد. انواع طرح‌های گل فرنگ عبارتند از : گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ دسته گلی ، گل فرنگ گل و بلبل ، لچک و ترنج گل فرنگ، افشان گل فرنگ و … .

۱۵- آثار باستانی و ابنیه اسلامی

مدل فرش جدید

اين طرحها از ساختمانها و کاشيکاريها و اشکال هندسی و تزئينی بناها الهام گرفته شده است. در طول تاريخ طراحان فرش در طرحهای اصلی دخل و تصرفاتی کرده و طرحهای فرعی را بوجود آورده اند. معروفترين اين آثار عبارتند از مسجد شيخ لطف الله، محرابی کوفي، مسجد کبود ، مقبره شيخ صفی ، سردر امامزاده محروق ، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشيد، طاق بستان، طاق کسری (ايوان مدائن) ، و زيرخاکی.

۱۶- شاه عباسی

طرح فرش ایرانی

اساس اين طرح را گل های طراحی شده خاصی تشکيل می دهند که به نام شاه عباسی مشهور شده است. اين گل های تجريد يافته ، ضمن شاخه و برگها و گاه اسليمی ها و ختائی ها در متن و حاشيه فرش ، نقشه اصلی را تشکيل می دهند . به گروههای فرعی طرح اصلی نام های ، افشان ، لچک ترنج ، ترنجدار ، درختی ، جانوری ، شيخ صفی ، طره دار سلسله ای ، شاه عباسی تصرفی ، ترنجی طره دار ، بوته ای و لچک ترنج کف ساده ، داده شده است.

۱۷- قابی یا خشتی

نقش فرش های ایرانی

در انواع طرح فرش ایرانی به طرح قابی یا خشتی می رسیم. اين طرح از قابهای چند ضلعی بوجود آمده است و از گروهای فرعی آن قابی اسليمی ، قابی قرآنی کرمان يا ستونی را می توا ن نام برد.

۱۸- ماهی درهم

انواع فرش

اين طرح در رديف طرحهای بومی و ايلی است. بافت آن مانند ساير طرحهای هندسی ذهنی است و از روی نقشه بوجود نيامده است. خوشبختانه زيبايی اين طرح ، طراحان فرش را برآن داشته است که آنرا بصورت يک طرح منظم و مدون و با حفظ ويژگيهای قديمی آن ، پياده نمايند. اين طرح در بيرجند (يکی از شهرهای استان خراسان) بافته می شده و به تدريج به ساير مناطق فرشبافی ايران راه يافت. چنانکه امروز از شرق تا غرب و همچنين در نواحی مرکزی ايران يعنی از استان خراسان تا آذربايجان و همدان و اراک و خمین رواج پيدا کرده است گروه فرعی منشعب از آن عبارتند از : ماهی هرات ، ماهی فراهان و زنبوری ، ماهی سنه يا کردستان ، ريزه ماهی يا خرده ماهی و ماهی درهم بندی.

۱۹- بته جقه

طرح فرش ماشینی

طرح بته ای تجريد يافته درخت سرو است. بته های سرکج فرش ايران که به بته جقه شهرت يافته است. در طرحهای بته ای به اندازه و اشکال مختلف به چشم می خورد. معروفترين طرحهای بته ای عبارتند از بته جقه ، بته شاخ گوزن ، بته ترمه ، بته سرابندی ، بته خرقه ای ، بته قلمکار اصفهان ، هشت گل ، بته کردستانی يا هشت بته ، بته مير شکسته، بته لچک ترنج ، بته سنندج، بته افشاری و بته بازوبندی و بوته بادامی. نظر شما در مورد انواع طرح فرش ایرانی همراه با آرشیو عکس فرش تهیه و گرداوری شد چیست ؟ کدام یک از انواع طرح فرش بیشتر نظر شما را به خود جلب نمود؟

تحریریه خانه طرح
منبع : khanetarh – persiancarpetassociation